Narratief betekenis

Herkomst en betekenisontwikkeling van narratief

Het woord narratief komt oorspronkelijk uit het Latijn, van het werkwoord narrare, wat vertellen of beschrijven betekent. Via het Franse narratif is het uiteindelijk in het Nederlands terechtgekomen. Deze oorsprong verklaart ook waarom het woord niet alleen een zelfstandig naamwoord is, maar ook als bijvoeglijk naamwoord wordt gebruikt. Narratief betekent in essentie dat iets in verhaalvorm wordt gepresenteerd of in een verhalende stijl wordt weergegeven. Die verhalende aard maakt het begrip bruikbaar in uiteenlopende contexten, van literatuur en journalistiek tot politiek en psychologie.

Narratief als overtuigingskader

In moderne contexten wordt het woord narratief steeds vaker gebruikt in situaties waar het verhaal niet letterlijk een fictieve vertelling is, maar een samenhangend geheel van boodschappen en betekenissen dat de kijk op een situatie bepaalt. In politieke communicatie, maar ook in nieuwsmedia of reclames, wordt een narratief bewust ingezet als middel om een bepaald beeld of standpunt te verspreiden. Zo kunnen politieke partijen of belangengroepen bijvoorbeeld een bepaald narratief hanteren waarin ze gebeurtenissen in de wereld verklaren vanuit hun eigen waarden en doelen. Dit maakt van een narratief een krachtig instrument dat niet alleen informeert, maar ook beïnvloedt.

Het verschil tussen narratief en perspectief

Hoewel narratief en perspectief vaak in één adem genoemd worden, zijn het wezenlijk verschillende begrippen. Het perspectief verwijst naar het gezichtspunt van waaruit een verhaal wordt verteld: wie is de verteller en wat weet die persoon? Het narratief daarentegen omvat de gehele innerlijke wereld van het personage of de spreker: overtuigingen, verlangens, normen en verwachtingen. Een narratief kan dus veranderen door wat een personage meemaakt, terwijl het perspectief als verteltechniek vaak constant blijft. In verhalen waarin een personage een belangrijke ontwikkeling doormaakt, zoals bij een morele ommekeer of een persoonlijke crisis, zie je vaak dat zijn of haar narratief verandert, zelfs als het perspectief hetzelfde blijft.

Elementen van een krachtig narratief

Een goed narratief bevat doorgaans herkenbare elementen die het aantrekkelijk en begrijpelijk maken voor het publiek. Vaak is er sprake van een duidelijke opbouw met een begin waarin een situatie wordt geschetst, een midden waarin zich een conflict of wending voordoet, en een einde waarin een oplossing of gevolg zichtbaar wordt. De hoofdpersonages zijn meestal zodanig uitgewerkt dat de luisteraar of lezer zich ermee kan identificeren. Emoties spelen hierbij een grote rol: een narratief werkt des te krachtiger als het herkenbare menselijke gevoelens aanraakt zoals angst, hoop, schuld of liefde. Daarnaast is het belangrijk dat het verhaal authenticiteit uitstraalt en logisch in elkaar zit, zodat het overtuigend overkomt, zelfs als het fictief is.

Narratief binnen de wetenschap en psychologie

Binnen de psychologie speelt het narratief een sleutelrol in hoe mensen hun eigen leven begrijpen en betekenis geven aan ervaringen. De narratieve psychologie gaat ervan uit dat mensen hun identiteit vormen aan de hand van de verhalen die zij over zichzelf vertellen. Die verhalen kunnen helpen om structuur aan te brengen in complexe of pijnlijke gebeurtenissen. Wanneer mensen bijvoorbeeld een ingrijpende gebeurtenis meemaken zoals een scheiding of verlies, helpt het narratief hen om dit te verwerken en een nieuwe betekenis te geven aan hun leven. In de wetenschap wordt het begrip narratief ook gebruikt als onderzoeksmethode. In narratief onderzoek wordt onderzocht hoe mensen betekenis geven aan hun ervaringen door deze te verwoorden in de vorm van verhalen. Zo’n aanpak wordt vooral gebruikt in kwalitatief onderzoek binnen de sociale wetenschappen. Onderzoekers luisteren naar persoonlijke verhalen en analyseren welke thema’s, symbolen of motieven terugkomen om inzicht te krijgen in bijvoorbeeld identiteitsvorming, cultuur of trauma.

Narratief als therapievorm

Narratieve therapie is een stroming binnen de psychotherapie waarbij het uitgangspunt is dat mensen problemen ervaren wanneer hun levensverhaal gedomineerd wordt door negatieve of beperkende verhalen. De therapeut helpt cliënten om dominante verhalen te herkennen en te herschrijven. Door het verhaal vanuit een ander perspectief te bekijken of door vergeten positieve ervaringen te herontdekken, krijgen cliënten grip op hun situatie. Zo wordt het narratief niet alleen een middel tot reflectie, maar ook tot verandering en heling.

De rol van narratief in macht en communicatie

Narratieven hebben invloed op hoe mensen de werkelijkheid waarnemen en beoordelen. In de politiek, media en reclame wordt dit principe actief ingezet. Wie het dominante narratief beheerst, bepaalt in zekere zin het kader waarbinnen mensen denken en keuzes maken. Een overheid kan bijvoorbeeld een narratief hanteren van crisisbestrijding om vergaande maatregelen te rechtvaardigen, terwijl tegenstanders datzelfde beleid als machtsmisbruik kunnen framen met een tegennarratief. Narratief is in die zin altijd een strijdmiddel in het publieke debat, waarbij verschillende versies van de werkelijkheid met elkaar concurreren.

Toepassing van narratief in alledaagse praktijk

Narratief denken is niet alleen voorbehouden aan kunstenaars, politici of psychologen. In het dagelijks leven maken mensen voortdurend gebruik van narratieven, vaak zonder het zelf te beseffen. Wanneer iemand een sollicitatiegesprek voert, vertelt diegene een verhaal over wie hij of zij is, waar hij vandaan komt en waarom hij geschikt is voor de functie. Ook bedrijven maken gebruik van narratieven om hun merkverhaal te vertellen. Dit gebeurt bijvoorbeeld via commercials, websites of social media, waar een herkenbaar en aantrekkelijk verhaal het vertrouwen en de loyaliteit van klanten kan vergroten.

In het onderwijs en in presentaties speelt het narratief eveneens een grote rol. In plaats van droge feitelijke informatie over te brengen, kan een docent of spreker met behulp van een goed verhaal de aandacht vasthouden en de boodschap beter laten beklijven. Door informatie in te bedden in een narratief ontstaat er meer betrokkenheid en begrip bij het publiek.

Narratief in de literatuurwetenschap

In de literatuurwetenschap wordt het begrip narratief benaderd vanuit de narratologie, een vakgebied dat zich bezighoudt met de analyse van vertelstructuren. Hierbij kijkt men naar hoe een verhaal is opgebouwd, welke verteltechnieken worden gebruikt en welke rol de verteller speelt. Men onderscheidt onder andere de fabula (de chronologische volgorde van gebeurtenissen) en het sujet (de volgorde waarin die gebeurtenissen gepresenteerd worden in het verhaal). Door deze lagen te analyseren kunnen literaire teksten diepgaander worden begrepen.

Narratief als collectieve ervaring

Narratieven zijn niet altijd individueel. Hele samenlevingen kunnen collectieve verhalen delen die bepalen hoe ze zichzelf zien en hoe ze omgaan met hun verleden. Denk aan nationale geschiedenissen, mythes of religieuze vertellingen. Zulke collectieve narratieven vormen het cement van culturen, maar kunnen ook leiden tot uitsluiting of polarisatie wanneer ze botsen met alternatieve verhalen. In multiculturele samenlevingen is er dan ook vaak sprake van een veelheid aan concurrerende narratieven die samenleven complex en soms ook gespannen maken.

Waar komt het woord narratief vandaan?

Narratief is afgeleid van het Franse bijvoeglijk naamwoord narratif. Wat weer is afgeleid van het Latijnse woord narrare. Narrare betekent vrij vertaald vertellend en is dus een methode waarop een verhaal op de ander wordt overgebracht. Tegenwoordig zijn er legio mogelijkheden om een narratief te vertellen, maar het bestaat al eeuwenlang. Denk aan historische documentatie waarbij informatie en verhalen uit het verleden worden verteld aan individuen die op dit moment leven.

Narratief in het Engels

In het Engels bestaat het woord narrative dat dezelfde betekenis heeft als narratief in het Nederlands. Een narrative is dus ook een verhaal waarbij een duidelijke boodschap wordt overgebracht aan de lezer, kijker of luisteraar.

Structuur van het narratief

De structuur van een narratief is doorgaans duidelijk en wordt ook de narratieve boog genoemd. Hierbij heeft het verhaal een begin, een midden en een einde. In het begin van een verhaal vindt er een introductie plaats en worden uitdagingen of problemen aan het licht gebracht, terwijl in het midden van een narratief personages worden uitgediept en ontwikkeld. In het slot worden de uitdagingen en problemen die er zijn opgelost. Deze structuur zorgt voor een boeiende ervaring bij de ontvanger. Een goed voorbeeld hiervan is hoe documentaires worden opgebouwd waarbij het begint met een uitdaging of een probleem, hoe de uitdaging of het probleem vervolgens wordt aangepakt en hoe het uiteindelijk is opgelost.

Wat is een narratief interview?

Er bestaat ook zoiets als een narratief interview. Hierbij wordt iemand ondervraagd, maar in plaats van het afwerken van een gestructureerde lijst met vragen vindt er een open dialoog plaats. Hierbij vertelt de persoon die wordt ondervraagd een verhaal uit eigen ervaringen en opvattingen zonder dat er gerichte vragen worden gesteld. De journalist zal enigszins sturing geven door vragen te stellen die inhaken op het verhaal dat iemand aan het vertellen is. Een autobiografie is een goed voorbeeld van een narratief interview dat is afgenomen.

Wat is een narratief onderzoek?

Een narratief onderzoek is feitelijk een methode die zeer populair is en plaatsvindt op basis van belevingen van anderen. De onderzoeker stelt als eerste een sturende vraag die met het thema te maken heeft en verzamelt vervolgens de informatie die wordt gegeven. Hierbij is het belangrijk dat de onderzoeker kijkt naar de verschillen en overeenkomsten tussen hoe mensen bijvoorbeeld een bepaalde situatie hebben ervaren. Op basis hiervan kan een gedegen onderzoek plaatsvinden en een goede conclusie worden getrokken.

Narratieven in de moderne tijd

Historische documenten en bijvoorbeeld religieuze geschriften zijn goede voorbeelden van narratieven, waarmee zowel interessante als informatieve verhalen uit het verleden worden verteld. In de moderne tijd zien we veel vormen van narratieven terug. Een persoonlijk blog van iemand die zijn of haar ervaringen en opvattingen deelt kan net zo goed een narratief zijn als een fictieve bestseller van een bekende schrijver. Ook in film, muziek en op het toneel worden narratieven verteld.

Voorbeelden van een narratief in film

Een goed voorbeeld van een narratief in film is The Green Mile. Waarbij de kijker wordt meegezogen in het verhaal van de ten onrechte veroordeelde John Coffey, die in de dodencel zit. Deze vriendelijke man was simpelweg op de verkeerde plek op het verkeerde tijdstip aanwezig en werd veroordeeld op zijn uiterlijk. Wat het verloop van de film extra meeslepend en heftig maakt.

Voorbeelden van een narratief in muziek

In de muziek is het nummer One van Metallica een goed voorbeeld van een narratief. Hierbij wordt het verhaal verteld van een ernstig verwondde soldaat die nu gevangen zit in zijn eigen lichaam en geen uitweg heeft. Het nummer is extra meeslepend door de pakkende melodie, harde drums en de begeleidende videoclip die in zwart-wit is opgenomen.

Voorbeelden van narratief in literatuur

Een goed voorbeeld van een narratief in de literatuur is het boek Er komt een vrouw bij de dokter van auteur Kluun. Die de personages in de semi-autobiografische roman gebaseerd heeft op zijn inmiddels overleden vrouw en zijn eigen persoon. Dit meeslepende en pakkende verhaal vertelt niet alleen een aangrijpend narratief, maar brengt ook een duidelijke boodschap over aan de lezer.